دیرینه های پایدار

 دیرینه های پایدار قلاع زیرکوه

قلعه اسفاد

سابقه تاریخی و فرهنگی قلعه اسفاد چندان روشن نیست.

روستای اسفاد به لحاظ نزدیکی به آبیز سابقه طولانی داشته و به خاطر داشتن قنات پر آب وموقعیت خاص مسلط بر دشت، دارای سابقه سکونت از اوایل ظهور اسلام و شاید قبل تر از آن است.

در دوره ساسانی ناحیه آبیز و اسفاد به خاطر وجود چشمه ها و قنات های بزرگ مورد توجه فرماندهان وامرا بوده است.

قلعه اسفاد از لحاظ استراتژیکی و صعب العبور بودن اهمیت چندانی نداشته چرا که نسبت به ارتفاعات اطراف به آسانی قابل تسخیر است .

احتمال دارد این قلعه در مواقع ضروری و بحرانی که ساکنان احساس خطر می کردند مورد استفاده قرار گرفته زیرا در پایین این تپه و به فاصله 200 متری بقایای خانه ها و معماری مسکونی که در حال حاضر به صورت تپه ماهور درآمده، دیده می شود.

در اطراف قلعه دیواری از سنگ لاشه و برج هایی وجود داشته که به وسیله آن حفاظت از قلعه آسان تر بوده است.

همه اتاق های قلعه از سنگ لاشه ساخته شده و به وسیله راهروها و درگاه ها به هم ارتباط داشته اند.

مردم اسفاد معتقدند کنار قلعه تونلی بوده که قلعه را به قریه قدیمی اسفاد متصل می کرده است.

احتمالا این قلعه به چاه های قنات مرتبط بوده و از آن طریق به قلعه قدیمی رفت و آمد می شده است، شناخت بیشتر این قلعه نیازمند حضور باستان شناسان است.

با توجه به موقعیت روستای اسفاد ونیز بقایای معماری به جا مانده در قلعه، تاریخ آن حداقل به حدود 700سال قبل می رسد قطعات سفال لعاب دار کشف شده در قلعه به احتمال زیاد مربوط به دوره تیموری بوده، چون شهاب الدین عبدا... خوافی «حافظ ابرو»در قرن نهم از قریه اسفاد یاد کرده است .بنابراین می توان نتیجه گرفت که قلعه اسفاد در دوره تیموری مسکونی بوده است، البته نباید حاکمیت مطلق اسماعیلیان بر ایالت قهستان را در قرون پنجم و ششم نادیده گرفت .

اهالی محل می گویند در قسمت قدیمی اسفاد مسجد جامعی بوده که شباهت کاملی به مسجد جامع افین داشته و در دهه اخیر تخریب و به جای آن مسجد جدیدی از آجر ساخته شده است، اگر این مسئله صحت داشته باشد قلعه مربوط به دوره سلجوقی است که مردان اسماعیلیه آن را برای مخفی شدن مناسب دانسته اند.

قلعه آفریز

این قلعه درمیان روستای آفریز واقع در 65 کیلومتری جنوب غربی شهر قاین و درکنار جاده فردوس قاین قرار دارد. با توجه به فرم معماری ومصالح به کار رفته در بنا تاریخ ساخت آن را به دوره صفویه نسبت می دهند.

بنای تاریخی قلعه آفریز پلان نامنظم و پنج ضلعی به اندازه های متفاوت دارد.

برج مرتفع قلعه استحکام لازم را به جرزهای بنا نداده و نیازهای دیده بانی ونگهبانی را برطرف نکرده است.

دو طرف ورودی قلعه به صورت قرینه در سه جلسه بنا شده و نسبتا سالم مانده است.

درون برج ها تا ارتفاع 2متر تو پر بوده و روی این جرزهای مدور وحجیم سه طبقه قرار داشته که در هر طبقه روزنه های باریکی دراطراف برای دیده بانی وجود دارد.

دو طبقه برج مسقف بوده و طبقه سوم آن روباز است. بخش انتهایی برج ها فرو ریخته و فعلا ارتفاع آن دوازده و نیم متر است.

برج های قلعه در اندازه های مختلف و به صورت نامنظم در اطراف قلعه ساخته شده است.

ضخامت دیوارها در قسمت پایین برج ها2/1متر و در بخش انتهایی 40سانتی متر است.

ورودی قلعه در ضلع شرقی توسط سنگ مدوری به قطر 7/2متر مسدود می شده است.

فضای داخلی قلعه توسط عوامل انسانی به کلی از بین رفته وآثار خندق در ضلع غربی اطراف قلعه نمایان است.

این اثر باستانی به شماره 4805 در فهرست آثارملی کشور به ثبت رسیده است.

قلعه و رباط زردان عباس آباد

زردان از توابع دهستان افین در 98کیلومتری شرق قاین قرارگرفته است. قلعه زردان به شکل کله قندی و دارای شیب تندی است .

ارتفاع آن 500 متر و در بلندترین نقطه قلعه مشرف به دشت ساخته شده است . با توجه به وضعیت طبیعی و بقایای استحکامات به جامانده از قلعه و قطعات سفال و سکه کشف شده از آن می توان آن را از قلاع اسماعیلیه دانست. فضای محوطه بالای قلعه حدود 300متر است ، پلان معماری قلعه مستطیل شکل و از سنگ لاشه وملات ساروج ساخته شده و دارای حصار بلند و برج هایی برای دیده بانی بوده است .

راحت ترین معبر دست یابی به قلعه از سمت دیواره شرقی است که احتمالا ساختمانی در آن جا برای کنترل و بازرسی افراد ورودی وجود داشته است .

از وضعیت ظاهری قلعه چنین بر می آید که دردوره سلجوقیان و ایلخانی مسکونی بوده است.

تاسیسات قلعه به مرور زمان بر اثر حوادث طبیعی چون زلزله و باران آسیب های زیادی دیده و هم اکنون بسیار در هم ریخته است.

احتمالا این قلعه مورد استفاده امرا وحکام دوره ساسانی نیز بوده و از آن طریق نواحی زیرکوه و ارتباط آن با هرات و دیگر شهرهای افغانستان کنونی را زیر نظر داشته اند. این اثر به شماره 4456درفهرست آثارملی به ثبت رسیده است ./رخراسان

نوشته شده توسط م. ر. الف در سه شنبه 88 خرداد 26

لینک ثابت نظرات شما ()